We wrześniu 2023 do Fundacji Science Watch Polska wpłynęło zapytanie związane z interpretacją art. art. 204 ust. 1 "Czy osoba, która złożyła rozprawę doktorską w terminie wcześniejszym niż termin ukończenia kształcenia przewidziany w programie kształcenia oraz na podstawie art. 209 ust. 8 PSWiN otrzymuje stypendium doktoranckie do dnia, w którym upływa termin ukończenia kształcenia, jednak nie dłużej niż przez 6 miesięcy, jednakże przez okres nie dłuższy niż 4 lata, zachowuje status doktoranta?"
Wnoszę o interpretację przepisów art. 204 ust. 1 w zw. z art. 209 ust. 1 i ust. 8 Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (dalej p.s.w.n. lub ustawa) przy uwzględnieniu dyspozycji art. 6 ust. 1 pkt 7b ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2022 r. poz. 1009 ze zm.) oraz wskazania właściwego sposobu ich stosowania w przypadku, gdy osoba ubiegająca się o stopień doktora złoży rozprawę doktorską w terminie wcześniejszym niż termin ukończenia kształcenia przewidziany w programie kształcenia szkoły doktorskiej.
Przywołane normy stanowią:
Art. 204 ust. 1. p.s.w.n. Kształcenie doktoranta kończy się złożeniem rozprawy doktorskiej.
Art. 209 ust. 1. p.s.w.n. Doktorant nieposiadający stopnia doktora otrzymuje stypendium doktoranckie.
Art. 209 ust. 2. p.s.w.n. Łączny okres otrzymywania stypendium doktoranckiego w szkołach doktorskich nie może przekroczyć 4 lat.
Art. 209 ust. 8. p.s.w.n. Doktorant, który złożył rozprawę doktorską w terminie wcześniejszym niż termin ukończenia kształcenia przewidziany w programie kształcenia, otrzymuje stypendium doktoranckie do dnia, w którym upływa termin ukończenia kształcenia, jednak nie dłużej niż przez 6 miesięcy. Przepis ust. 2 stosuje się.
Art. 6 ust. 1 pkt 7b ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych stanowi, że obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają, z zastrzeżeniem art. 8 i 9, osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są otrzymującymi stypendium doktoranckie doktorantami.
Pytanie:
Czy osoba, która złożyła rozprawę doktorską w terminie wcześniejszym niż termin ukończenia kształcenia przewidziany w programie kształcenia, oraz na podstawie art. 209 ust. 8 ustawy otrzymuje stypendium doktoranckie do dnia, w którym upływa termin ukończenia kształcenia, jednak nie dłużej niż przez 6 miesięcy, jednakże przez okres nie dłuższy nić 4 lata, zachowuje status doktoranta czy też nie?
Uwarunkowania faktyczne pytania:
Zachowanie statusu doktoranta w okresie oczekiwania na recenzje rozprawy doktorskiej jest szczególnie istotne z perspektywy uprawnień osoby ubiegającej się. Mianowicie jako doktorant pozostaje ona członkiem wspólnoty uczelni, zachowując prawo do korzystania z infrastruktury socjalnej i badawczej tej uczelni. Taka osoba, korzysta też z różnego rodzaju ulg ustawowych. W przypadku obcokrajowca, zwłaszcza spoza UE, zachowanie statusu doktoranta warunkuje prawo legalnego pobytu w Polsce.
Rodzi się zatem pytanie, czy w kontekście regulacji art. 209 ust. 1 i ust. 2 p.s.w.n. w związku z art. 209 ust. 8. p.s.w.n., przyjąć należy, że choć kształcenie w szkole doktorskiej kończy złożenie rozprawy doktorskiej, co jest równoznaczne z utratą statusu doktoranta, to na mocy art. 209 ust. 8 ustawy w zw. z art. 6 ust. 1 pkt 7b ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, ustawodawca zdecydował premiować osoby, które w terminie 4 lat nie tylko ukończą kształcenie w Szkole doktorskiej, ale również uruchomią postępowania w sprawie nadania stopnia doktora, poprzez zagwarantowanie im zachowania statusu doktoranta do dnia nadania stopnia doktora, jednakże nie dłużej niż przez 6 miesięcy przy uwzględnieniu dyspozycji przepisu ust. 2 art. 209 ustawy?
Jaka interpretacja jest zatem właściwa:
(1) Okres kształcenia przewidziany w programie kształcenia każdego doktoranta szkoły doktorskiej wynosi 4 lata. W związku z tym przyjąć należy, że w przypadku doktoranta, który złoży rozprawę przed upływem terminu 4 lat od rozpoczęcia kształcenia, traci status doktoranta z chwilą złożenia rozprawy doktorskiej (art. 204 ust. 1) co jednocześnie nie pozbawia go prawa do pobierania stypendium do dnia upływu 4 lat kształcenia (do 30 września danego roku), jednak nie dłużej niż przez 6 miesięcy (art. 209 ust. 8).
(2) Osoby ubiegającej się o nadanie stopnia doktora, która złożyła rozprawę doktorską w terminie określonym w art. 209 ust. 8 ustawy, nie można pozbawić statusu doktoranta przez określony w tym przepisie czas wypłaty stypendium doktoranckiego. Sprzeciwia się temu regulacja art. 209 ust. 1 p.s.w.n. stanowiąca, że stypendium doktoranckie może być wyłącznie wypłacane osobie, która posiada status doktoranta i nie posiada stopnia doktora (art. 209 ust. 1. p.s.w.n.) w związku z art. 6 ust. 1 pkt 7b ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, który wyklucza możliwość objęcia obowiązkowym ubezpieczeniem emerytalnym i rentowym osoby, która nie posiada statusu doktoranta, a której wypłacane jest stypendium doktoranckie. Art. 209 ust. 8 p.s.w.n. w zw. z art. 6 ust. 1 pkt 7b ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, ustanowił regułę szczególną konsekwencji wypływających z art. 204 ust. 1. p.s.w.n. W okresie wyznaczonym dyspozycją art. 209 ust. 8 ustawy, osoba ubiegająca się o nadania stopnia doktora zachowuje status doktoranta.
Ponieważ sprawa jest istotna społecznie, wysłaliśmy wniosek o interpretację artykułu do mgr. inż. Michała Klimczyka Przewodniczącego Krajowej Reprezentacji Doktorantów.
Zgodnie z odpowiedzią, otrzymaną od r.pr. Wojciecha Kiełbasińskiego - Rzecznik Praw Doktoranta KRD:
I. Przedmiot opinii
Przedmiotem opinii jest interpretacja art. 204 ust. 1 PSWiN w zw. z art. 209 ust. 8 PSWiN oraz udzielnie odpowiedzi na pytanie:
1. Czy osoba, która złożyła rozprawę doktorską w terminie wcześniejszym niż termin ukończenia kształcenia przewidziany w programie kształcenia oraz na podstawie art. 209 ust. 8 PSWiN otrzymuje stypendium doktoranckie do dnia, w którym upływa termin ukończenia kształcenia, jednak nie dłużej niż przez 6 miesięcy, jednakże przez okres nie dłuższy niż 4 lata, zachowuje status doktoranta?
II. Podstawa prawna
1. Ustawa z dnia 20 lipca 2018 r. - Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 742 z późn. zm. – dalej jako: PSWiN);
2. Ustawa z dnia 28 lipca 2023 r. o zmianie ustawy – Karta Nauczyciela oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1672);
3. Ustawa z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j. Dz. U. z 2023 r. poz. 1230 z późn. zm. – dalej jako: ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych).
III. Analiza prawna
Stosownie do art. 204 ust. 1 PSWiN - kształcenie doktoranta kończy się złożeniem rozprawy doktorskiej wraz z pozytywną opinią promotora lub promotorów. Przepis w obecnym brzmieniu wszedł w życie z dniem 1 października 2023 r. na mocy ustawy z dnia 28 lipca 2023 r. o zmianie ustawy – Karta Nauczyciela oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. poz. 1672). We wcześniejszym stanie prawnym nie było ustawowej regulacji, która obligowałaby to dołączenia pozytywnej opinii promotora lub promotorów. Stwierdzić należy, że w momencie złożenia rozprawy doktorskiej wraz z pozytywną opinią promotora lub promotorów dana osoba traci status doktoranta. Nie jest ona więc uprawniona do korzystania z ulg, zniżek, posługiwania się legitymacją doktoranta. Nie posiada również innych uprawnień przynależnych przedstawicielom tej grupy społeczności akademickiej.
Zgodnie z art. 209 ust. 8 PSWiN - Doktorant, który złożył rozprawę doktorską w terminie wcześniejszym niż termin ukończenia kształcenia przewidziany w programie kształcenia, otrzymuje stypendium doktoranckie do dnia, w którym upływa termin ukończenia kształcenia, jednak nie dłużej niż przez 6 miesięcy. Łączny okres otrzymywania stypendium doktoranckiego w szkołach doktorskich nie może przekroczyć 4 lat. W ocenie Rzecznika Praw Doktoranta KRD także w przypadku złożenia rozprawy doktorskiej w terminie wcześniejszym niż termin ukończenia kształcenia przewidziany w programie kształcenia następuje utrata statusu doktoranta.
Jednocześnie w takim przypadku art. 209 ust. 8 PSWiN uznać należy jako lex specialis w stosunku do art. 209 ust. PSWiN traktujący o tym, że do otrzymywania stypendium doktoranckiego konieczne jest posiadanie statusu doktoranta. Otrzymywane w tym trybie stypendium doktoranckie nie stanowi podstawy składek na ubezpieczenie społeczne, gdyż pobierane jest przez osobę nieposiadającą statusu doktoranta (M. Dokowicz, w: J. Woźnicki (red.), Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce. Komentarz, Warszawa 2019, LEX, art. 209).
Przepis art. 6 ust. 1 pkt 7b ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych wymienia dwa obligatoryjne warunki obowiązkowego podlegania ubezpieczeniu emerytalnemu i rentowym.
Jest to: 1) otrzymywanie stypendium doktoranckiego oraz 2) posiadanie statusu doktoranta.
IV. Wnioski
1. Kształcenie doktoranta kończy się złożeniem rozprawy doktorskiej wraz z pozytywną opinią promotora lub promotorów.
2. W momencie złożenia rozprawy doktorskiej wraz z pozytywną opinią promotora lub promotorów dana osoba traci status doktoranta. Ma to miejsce również w przypadku złożenia rozprawy doktorskiej w terminie wcześniejszym niż termin ukończenia kształcenia przewidziany w programie kształcenia.
3. Otrzymywane w trybie art. 209 ust. 8 PSWiN stypendium doktoranckie nie stanowi podstawy składek na ubezpieczenie społeczne, gdyż pobierane jest przez osobę nieposiadającą statusu doktoranta.
Niniejsza opinia posiada walor doradczo-informacyjny, nie ma natomiast charakteru wiążącej wykładni prawa. Opinie Rzecznika Praw Doktoranta KRD wydawane są w granicach kompetencji przyznanych przez właściwe przepisy prawa, na podstawie stanu faktycznego, dokumentów przedstawionych przez Zgłaszających oraz faktów powszechnie znanych.
r.pr. Wojciech Kiełbasiński
Rzecznik Praw Doktoranta KRD
Opinia prawna Rzecznika Praw Doktoranta KRD przedstawiona jest w pliku. 
