We wrześniu 2023 do Fundacji Science Watch Polska wpłynęło zapytanie związane z interpretacją art. 182 ust. 4 dotyczącego kosztów ponoszonych przez osoby ubiegającej się o stopień doktora, która ukończyła kształcenie w szkole doktorskiej.
Brzmienie przepisu:
- obowiązujące do dnia 30.09.2023: "Opłaty nie pobiera się w uczelni, instytucie PAN, instytucie badawczym, instytucie międzynarodowym od osoby ubiegającej się o stopień doktora, która ukończyła kształcenie w szkole doktorskiej"
- obowiązujące od dnia 1.10.2023: "Opłaty nie pobiera się w uczelni, instytucie PAN, instytucie badawczym lub instytucie międzynarodowym od osoby ubiegającej się o stopień doktora, która złożyła rozprawę doktorską przygotowaną w ramach kształcenia w szkole doktorskiej prowadzonej:
1) przez ten podmiot albo
2) przez ten podmiot wspólnie z innym podmiotem albo z innymi podmiotami, na podstawie art. 198 ust. 5"
Całe pismo wraz z analizą prawną zamieszczono poniżej:
Wnoszę o interpretację przepisu art. 182 ust. 4 w zw. z art. 204 ust. 1 i art. 189 ust. 1 ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (dalej p.s.w.n. lub ustawa) oraz wskazania właściwego sposobu jego stosowania w przypadku, gdy osoba ubiegająca się o stopień doktora złoży rozprawę doktorską wraz z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie nadania stopnia doktora w innej uczelni niż ta, w której ukończyła ona ze skutkiem uzyskania potwierdzonych efektów uczenia się dla kwalifikacji na poziomie 8 PRK kształcenie w prowadzonej przez tę uczelnię szkole doktorskiej.
Zgodnie z art. 184 ust. 4 p.s.w.n. 4. Opłaty nie pobiera się w uczelni, instytucie PAN, instytucie badawczym, instytucie międzynarodowym od osoby ubiegającej się o stopień doktora, która ukończyła kształcenie w szkole doktorskiej.
Art. 184 ust. 4 w zw. z art. 204 ust. 1 i art. 189 ust. 1 p.s.w.n., formułując wymóg złożenia rozprawy doktorskiej jako warunek zakończenia kształcenia w szkole doktorskiej, nie stanowią expressis verbis, że postępowanie w sprawie nadania stopnia doktora i złożenie rozprawy doktorskiej powinno nastąpić w uczelni (we właściwym instytucie dyscyplinowym lub komisji interdyscyplinarnej), w której osoba ubiegająca odbywała kształcenie w prowadzonej przez tę uczelnię szkole doktorskiej, aby mogła ona nie ponosić kosztów postępowania awansowego.
Czy powyższe oznacza, że skutek prawny zakończenia kształcenia w rozumieniu art. 204 ust. 1 p.s.w.n. następuje niezależnie od tego, czy uczestnik/czka szkoły doktorskiej – w terminie określonym w Indywidualnym Planie Badawczym oraz w zgodzie z Regulaminem Szkoły Doktorskiej – złoży rozprawę doktorską w uczelni, w której odbył/a kształcenie w prowadzonej przez tę uczelnie szkole doktorskiej czy też w innej uczelni niż ta, która tę szkołę doktorską prowadziła?
Jeśli odpowiedź na pierwsze pytanie jest twierdząca, tzn. dla skuteczności ukończenia kształcenia w szkole doktorskiej nie ma znaczenia to, w jakiej uczelni, instytucie PAN, instytucie badawczym czy instytucie międzynarodowym – w terminie oznaczonym w Indywidualnym Planie Badawczym – zostanie złożona rozprawa doktorska, to jest to jednoznaczne z tym, że do osoby takiej znajduje zastosowanie art. 182 ust. 4 p.s.w.n., tzn. z mocy prawa osoba ta zwolniona jest z obowiązku ponoszenia opłat za postępowanie w sprawie o nadania stopnia doktora. Na tym tle rodzi się drugie pytanie.
1. Jaki podmiot w stanie faktycznym opisanym w punkcie pierwszym jest zobowiązany do ponoszenia kosztów przeprowadzenia postępowania w sprawie o nadanie stopnia doktora? Mianowice nasuwają się w tej materii następujące pytania szczegółowe:
a. Czy obowiązek ten obciąża uczelnię, w której osoba ubiegająca się o stopień doktora odbyła kształcenie ze skutkiem uzyskania efektów uczenia się dla kwalifikacji na poziomie 8 PRK, czy też podmiot, który na wniosek tej osoby wszczął postępowanie?
b. Czy w świetle regulacji ustawy można przyjąć, że przy kalkulacji kosztów prowadzenia szkoły doktorskiej z podziałem na koszty osobowe, podmiot prowadzący szkołę doktorską zobowiązany jest skalkulować koszty kształcenia doktoranta obejmujące opłaty za postępowanie w sprawie nadania stopnia doktora?
c. Czy w przypadku złożenia rozprawy doktorskiej przez absolwenta szkoły doktorskiej w innej uczelni, uczelnia prowadząca szkołę doktorską, w której osoba ubiegająca się o stopień doktora ukończyła kształcenie, zobowiązana jest do potwierdzenia uzyskania przez tę osobę efektów uczenia się dla kwalifikacji na poziomie 8 PRK oraz do pokrycia kosztów postępowania w sprawie o nadanie stopnia doktora?
d. Czy uczelnia prowadząca szkołę doktorską może uzależnić pokrycie uczestnikowi szkoły doktorskiej kosztów postępowania w sprawie o nadanie stopnia doktora od spełnienia wymogów ustawowych (zrealizowania programu kształcenia i złożenie rozprawy doktorskiej w terminie określonym w Indywidualnym Planie Badawczym) oraz uzyskania uprzedniej zgody na złożenie rozprawy w innej niż podmiot prowadzący szkołę doktorską jednostce (uczelni, instytucie PAN, instytucie badawczym czy instytucie międzynarodowym) ?
Relewantne przepisy prawa wraz z przywołaniem ich interpretacji z piśmiennictwa.
Ustawa z dnia 20 lipca 2018 r. - Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (t.j. Dz. U. z 2022 r. poz. 574 z późn. zm.).
Art. 182. [Opłata za przeprowadzenie postępowania w sprawie o nadanie stopnia doktora, stopnia doktora habilitowanego lub tytułu profesora]
Osoba, która ubiega się o nadanie stopnia doktora, stopnia doktora habilitowanego lub tytułu profesora, wnosi opłatę za przeprowadzenie postępowania w tej sprawie.
Opłatę wnosi się na rzecz uczelni, instytutu PAN, instytutu badawczego, instytutu międzynarodowego albo RDN.
Wysokość opłaty nie może przekraczać kosztów postępowania, uwzględniających w szczególności koszty wynagrodzeń promotora lub promotorów, promotora pomocniczego i recenzentów.
Opłaty nie pobiera się w uczelni, instytucie PAN, instytucie badawczym, instytucie międzynarodowym od osoby ubiegającej się o stopień doktora, która ukończyła kształcenie w szkole doktorskiej.
W uzasadnionych przypadkach rektor, dyrektor instytutu PAN, dyrektor instytutu badawczego lub dyrektor instytutu międzynarodowego może zwolnić z opłaty w całości lub w części.
W przypadku nauczyciela akademickiego albo pracownika naukowego, koszty postępowania ponosi zatrudniająca go uczelnia, instytut PAN, instytut badawczy lub instytut międzynarodowy.
W przypadku nauczyciela akademickiego albo pracownika naukowego zatrudnionego w więcej niż jednym podmiocie, o którym mowa w ust. 6, koszty postępowania:
1) ponosi podmiot będący podstawowym miejscem pracy tego nauczyciela albo pracownika, chyba że podmioty umówią się inaczej;
2) są ponoszone na podstawie umowy między podmiotami, jeżeli żaden z nich nie został wskazany jako podstawowe miejsce pracy tego nauczyciela albo pracownika.
„Ustęp 4 obligatoryjnie zwalnia z opłat za przeprowadzenie postępowania w sprawie nadania stopnia doktora osoby, które ukończyły kształcenie w szkole doktorskiej (zob. również komentarz do art. 204). Przepisy przejściowe nakazują odpowiednie stosowanie ust. 4 wobec osób, które rozpoczęły studia doktoranckie przed rokiem akademickim 2019/2020 i ubiegają się o nadanie stopnia doktora na zasadach określonych w komentowanej ustawie (zob. art. 179 ust. 9 p.w.p.s.w.n.).”
Dokowicz [w:] Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce. Komentarz, red. J. Woźnicki, Warszawa 2019, art. 182.
Art. 204. [Złożenie rozprawy doktorskiej]
Kształcenie doktoranta kończy się złożeniem rozprawy doktorskiej.
Indywidualny plan badawczy określa termin złożenia rozprawy doktorskiej. Termin ten może być przedłużony, nie dłużej jednak niż o 2 lata, na zasadach określonych w regulaminie szkoły doktorskiej.
Kształcenie, na wniosek doktoranta, jest zawieszane na okres odpowiadający czasowi trwania urlopu macierzyńskiego, urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, urlopu ojcowskiego oraz urlopu rodzicielskiego, określonych w ustawie z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy.
Ponieważ jest istotna społecznie, wysłaliśmy wniosek o interpretację artykułu do mgr. inż. Michała Klimczyka Przewodniczącego Krajowej Reprezentacji Doktorantów.
Zgodnie z odpowiedzią, otrzymaną od r.pr. Wojciecha Kiełbasińskiego - Rzecznik Praw Doktoranta KRD:
1. Do ukończenia kształcenia w szkole doktorskiej nie jest wymagane uzyskania stopnia naukowego doktora. Kształcenie doktoranta kończy się złożeniem rozprawy doktorskiej wraz z pozytywną opinią promotora lub promotorów.
2. Proces kształcenia w szkole doktorskiej oraz postępowanie w sprawie nadania stopnia doktora to dwa odmienne zagadnienia uregulowane przepisami PSWiN, które jednak po zmianach wprowadzonych z dniem 1 października 2023 r. zostały ze sobą ściślej powiązane.
3. W obecnym stanie prawnym możliwe jest nieodpłatne postępowanie w sprawie nadania stopnia doktora tylko w podmiocie, w którym kształciła się dana osoba ubiegająca się o nadanie stopnia doktora.
4. W ocenie Rzecznika Praw Doktoranta KRD rozprawa doktorska przygotowana na zakończenie kształcenia w szkole doktorskiej oraz rozprawa doktorska, będąca podstawą do ubiegania się o nadanie stopnia doktora nie muszą być identyczne.
5. Dana osoba może ubiegać się o nadanie stopnia doktora w innym podmiocie doktoryzującym, aniżeli ten w którym się kształciła. Możliwe jest także przygotowanie innej rozprawy doktorskiej, będącej podstawą do ubiegania się o nadanie stopnia doktora. Jednakże w takim przypadku dana osoba będzie zobowiązana do pokrycia kosztów postępowania w sprawie nadania stopnia doktora.
Opinia prawna Rzecznika Praw Doktoranta KRD w przedmiocie interpretacji art. 182 ust. 4, art. 189 ust. 1 oraz art. 204 ust. 1 PSWiN przedstawiona jest w pliku. 
