Jak ocenić status naukowy recenzentów RDN?

Komentarz do publikacji Pana prof. Bogusława Śliwerskiego zamieszczonej 08 listopada 2024 na prywatnym blogu pt. Publicystyczna manipulacja, która jest osobistą ripostą (dodajmy nie pierwszą w ogóle), ale tym razem  na artykuł Pani dr Joanny Gruby pt. Losowanie recenzentów w postępowaniach profesorskich od kuchni i chyba też wcześniejsze dotyczące oceny pracy RDN.

Po liczbie odsłon, w chwili pisania komentarza jest ich ponad 6000, wynika, że temat jest ważny i Jaśnie Członkowie nie mają się co bulwersować. Doskonałość wpisana w nazwie instytucji wcale nie przesądza (i nawet nie powinna) o doskonałości jej członków.  Ten fakt nie jest jednak obiektem zainteresowania Autorki, a więc o żadnej pogardzie dla ekspertów (czytaj członków) nie może być mowy. Z czystej dociekliwości drąży za to sposób dystrybucji recenzji w dość licznej jak na to zadanie grupie profesorów tytularnych, którzy nabyli takie prawo ustawowo. Zawsze pojawi się pytanie o powód takiego stanu rzeczy, gdy jednym przydziela się dużo więcej, a inni muszą obejść się smakiem.

Jeśli spojrzy się na terminy, które wyznaczono  rekordzistom z poszczególnych zespołów to nasuwa się oczywista wątpliwość, że hurtowe pisanie recenzji może odbić się na ich wnikliwości, a więc powierzchowności i rzetelności. Nawet na recenzje dla czasopism zagranicznych przewiduje się 30 dni, a często 45 dni.

Pomijając już przypisywanie sobie przez Pana profesora prawa do wypowiadania się w imieniu członków RDN i wykazywaną przy każdej okazji niechęć, graniczącą z lekceważeniem i obrażaniem osoby Pani Prezes Fundacji Science Watch Polska, która występuje publicznie w ważnej dla środowiska naukowego sprawie chciałbym wyjaśnić kilka spraw i odnieść się do stawianych zarzutów.

Po pierwsze, podstawowe pytanie, to z jakiego powodu członkowie RDN mają być zbulwersowani faktem tej publikacji? Przecież za recenzję pobierają honoraria z kasy państwowej, czyli mówiąc kolokwialnie z kieszeni podatnika. I z tego chociażby względu jakość ich pracy musi podlegać, jeśli już nie ocenie publicznej to z pewnością środowiska naukowego, a organizacja i funkcjonowanie tej instytucji państwowej muszą być transparentne. Po drugie, z wyboru środowiska stali się członkami RDN, ale  nie stali się automatycznie ekspertami (lepiej „nadekspertami) ponad grupę, która ich wybrała.

Typowa hierarchiczna struktura, którą tworzą też władze uczelni przypisując sobie często prawo do dyscyplinowania niepokornych pracowników, a nawet ich poniżania. Ten fakt stara się Autorka rozwinąć i ma do tego prawo. Nic nowego nie wymyśliła, a impuls wyszedł od prominentnego członka RDN, który jak to często bywa, miał chwilę szczerości i sięgnął do „kuchni”. Każdy kto zna otoczenie nauki i panujące w nauce (czytaj polskiej) zwyczaje uzna z pewnością te wypowiedzi za oczywiste i zgodne ze stanem faktycznym. Starsi pamiętają, że  ciągotki do takiego sposobu komunikowania się   z uczestnikami zgromadzeń pozostały z czasów minionych. Z kontekstu tej wypowiedzi wynika jasno, że nie ma mowy o losowaniu, a raczej o wybieraniu z wcześniej przygotowanych list. A kogo i jak się wybierze to już tajemnica poliszynela. Zadanie nie jest na pozór łatwe i zawsze pojawią się głosy krytyczne. I na nie wybrańcy musza być przygotowani. Ciekawi mnie natomiast argumentacja Pana Profesora, dlaczego Autorka i inne osoby uczestniczące w tym spotkaniu mają podważać prawdomówność, przecież nie byle kogo, a wiceprzewodniczącego RDN?

W artykule przestawiono analizę danych, które są publicznie dostępnie, m.in.  w bazach Polon i RAD-on. To, że dokonano przejrzystej klasyfikacji recenzentów na grupy i podgrupy, aby bliżej ocenić zakres korzystania z grupy profesorów tytularnych w recenzjach o nadanie tytułu naukowego powinno być dla Pana profesora chyba zrozumiałe. Do tego nie są potrzebne żadne badania społeczne, ani biegła znajomość ich metodologii. Proponowana lektura też nie jest potrzebna.  Lepiej zamiast dociekać Ile nauki jest w nauce można zastanowić się   Ile polskiej nauki jest w nauce światowej. Wyjdzie to nauce na dobre i uświadomi konieczność ustawicznej pracy na rzecz jej jakości i renomy. Prawdopodobnie Pan profesor zapędził się w swojej niechęci do osoby Autorki i nie przeczytał ze zrozumieniem, co tak naprawdę zamieszczono. Wyjaśniam, że zastosowano dwa różne kryteria (oczywiste dla każdego badacza), tj. kryterium jakościowe przyjęte przy podziale całej grupy profesorów na biorących udział i nie biorących udziału w recenzowaniu oraz kolejno w podziale pierwszej grupy na członków RDN i pozostałych. Już sama liczba pominiętych osób, ok. 36% , a następnie poszerzenie tego zakresu do ok. 50%, o osoby które brały udział raczej symbolicznie (1-2 recenzje), daje dużo do myślenia. Jako kryterium ilościowe przyjęto liczbę sporządzonych recenzji w okresie 2019-2024, czyli w czasie funkcjonowania RDN. Takie rozróżnienie pozwala na dalszą ocenę co do zasadności tworzenia uprzywilejowanych grup recenzentów posiłkując się np. wskaźnikami bibliometrycznymi/naukometrycznymi. Później rozwinę ten aspekt sięgając do rankingu TOP2% w kategorii kariery naukowej (odwiedzający stronę SWP oraz czytający moje publikacje, także w FA i czasopiśmie Mechanik są z nim zaznajomieni), aby udowodnić, kto z tych osób faktycznie ma bardziej (może mieć) moralne prawo do miarodajnej oceny profesorskiego dorobku naukowego w kontekście udokumentowanego  wkładu w naukę światową. Wprowadzam tym samym dodatkowe kryterium jakościowe, czyli uczestnictwo w nauce światowej. Nie mam co do tego wątpliwości, że Pan profesor B. Śliwerski poprze moją propozycję. Chociażby z tego względu, że pracował jakiś czas na Słowacji pomnażając krajowe zasoby kadry naukowej.

Już wcześniej przesłałem Panu prof. G. Węgrzynowi wykaz osób z Sekcji II - Nauki Inżynieryjno-Techniczne, które w 2022 r. znalazły się w tym rankingu. O ile dobrze pamiętam było to 5 osób na ogólną liczbę 35. Chyba nie jest to dobry sygnał, a w innych sekcjach z różnych powodów mogło być jeszcze gorzej. O preferencjach publikacyjnych, które mają na ten fakt ważny wpływ pisałem wcześniej w artykule PREFERENCJE PUBLIKACYJNE: ŚWIAT I POLSKA, FA 02/2024.

Aby wykazać udział członków RDN oraz innych osób w rankingu TOP2% Stanford University & Elsevier za 2023 r., którzy według publikacji na stronie SWP są najczęściej „losowani” do recenzowania wniosków o nadanie tytułu naukowego, przedstawiam poniżej statystyki odniesione do poszczególnych zespołów. Podaję  imiennie, którzy liderzy w tych grupach dostąpili zaszczytu umieszczenia w w/w rankingu.

W tabeli 1 przedstawiono ranking profesorów z RDN, którzy sporządzili największą liczbę recenzji profesorskich.

Tabela 1. Ranking recenzentów wśród członków RDN.

Z listy monopolistów będących członkami RDN tylko jedna osoba z poz. 8 jest wykazana w rankingu TOP2% Stanford University & Elsevier. Co zatem zadecydowało o tak częstym wyborze w recenzowaniu wniosków? Może, jak twierdzi Pan Redaktor (dr hab.) M. Wroński decyduje podejście, że recenzja to SZTUKA i WIEDZA. A nie powinno być odwrotnie?

Tabela 2. TOP 1% recenzentów w dziedzinie nauk humanistycznych.

Brak w/w osób w rankingu TOP2% Stanford University & Elsevier.

Tabela 3. TOP 1% recenzentów w dziedzinie nauk inżynieryjno-technicznych.

Z tego zespołu w rankingu TOP2% Stanford University & Elsevier znalazły się 3 osoby – z poz. 2, 6 i 8.

Tabela 4. TOP 1% recenzentów w dziedzinie nauk medycznych i nauk o zdrowiu.

Jedna osoba z poz. 3 jest wykazana w rankingu TOP2% Stanford University & Elsevier (tylko z CM UJ, a nie z WUM)

Tabela 5. Recenzenci w dziedzinie nauk o rodzinie.

Brak w/w osób w rankingu TOP2% Stanford University & Elsevier.

Tabela 6. TOP 1% recenzentów w dziedzinie nauk rolniczych.

Dwie  osoby z poz. 1 i 5 są wykazane w rankingu TOP2% Stanford University & Elsevier.

Tabela 7. TOP 1% recenzentów w dziedzinie nauk społecznych.

Brak w/w osób w rankingu TOP2% Stanford University & Elsevier.

Tabela 8. TOP 1% recenzentów w dziedzinie nauk ścisłych i przyrodniczych.

W rankingu TOP2% Stanford University & Elsevier wykazane są 3 osoby z poz. 2, 6 i 10.

Tabela 9. Recenzenci, którzy sporządzili największą liczbę recenzji w dziedzinie nauk teologicznych.

 Brak w/w osób w rankingu TOP2% Stanford University & Elsevier

Tabela 10. TOP 1% recenzentów w dziedzinie nauk weterynaryjnych.

Brak w/w osób w rankingu TOP2%.

Tabela 11. TOP 1% recenzentów w dziedzinie sztuki.

Brak w/w osób w rankingu TOP2% Stanford University & Elsevier.

Wnioski:

- na ogólna liczbę 86 (85) osób, które  napisały najwięcej recenzji tylko  10 z nich znalazło się w rankingu TOP2% 2023, czyli ok. 12%,
- osoby te napisały w sumie 414 recenzji, a osoby z rankingu 79, czyli ok. 20%,
- jeśli przyjąć (za danymi w artykule J. Gruby), że w sumie w bazie zamieszczonych jest 3197 postępowań o nadanie tytułu profesora od momentu powołania Rady Doskonałości Naukowej to napisano ok. 16,000 recenzji. Z tego nadano 2200 tytułów naukowych, czyli napisano 11,000 recenzji. W takim zestawieniu udział monopolistów stanowi tylko 3,76%;
- jeśli zawęzić liczbę recenzentów do 1570, którzy napisali więcej niż 3-4 recenzje, to udział monopolistów wrasta  do ok. 5,5%, czyli nadal nie jest dominujący.

Ale problem dopuszczenia do zawyżonej liczby recenzji dla wąskiej grupy osób, nie poparty w większości uczestnictwem w nauce światowej, pozostaje otwarty. Być może decyduje nadal renoma uczelni, czy uznanie danej osoby w środowisku? Wiem z własnego, ponad 50-letniego doświadczenia, że pozytywna ocena dorobku naukowego ze strony „znakomitości” naukowej ma duże znaczenie jako silny bodziec do pracy naukowej.

Sądzę, że po zapoznaniu się z dodatkowymi informacjami zainteresowani odpowiedzą sobie bez trudu na dwa kluczowe pytania zadane w artykule Pani dr. J. Gruby (i moje dodatkowe):

Czy członkowie RDN są wybierani do recenzowania częściej niż osoby będące spoza „kręgu doskonałości”?

Czy w obrębie dyscyplin są osoby „trzymające władzę” w nadawaniu tytułu profesora?

Czy recenzenci najważniejszych wniosków w karierze naukowej powinni wykazać się uczestnictwem w nauce światowej?

Prof. dr hab. inż. Wit Grzesik