Losowanie recenzentów w postępowaniach profesorskich „od kuchni"

„(…) proszę państwa, teraz chciałbym też powiedzieć dwa zdania na temat tego jak wygląda kuchnia jeśli chodzi o ustalanie recenzentów” – to słowa wiceprzewodniczącego Rady Doskonałości Naukowej prof. Mariana Goryni, którymi zaczyna część wykładu dotyczącą wyboru recenzentów w postępowaniach o nadanie tytułu profesora.

Wykład został wygłoszony w ramach konferencji pt. „Postępowania awansowe w świetle dotychczasowych doświadczeń. Praktyka organów I i II instancji”, zorganizowanej 20 maja 2024 r. przez Radę Doskonałości Naukowej i Uniwersytet Medyczny w Lublinie. Całość konferencji można obejrzeć tu: https://www.youtube.com/live/Rim5Aqws2sY?si=ZBTErlfNvLTH_6QT&t=3836

W artykule podjęto próbę wykazania, że istnieje uzasadnione podejrzenie faworyzowania pewnej grupy osób w postępowaniach o nadanie tytułu profesora, które wykonują znacznie więcej recenzji niż pozostali profesorowie, będący potencjalnymi kandydatami do pełnienia roli recenzentów. Taki nierównomierny rozkład aktywności a jednocześnie skłonności ze strony RDN  do wyraźnie ukierunkowanej nominacji recenzenckiej może wskazywać na istnienie wyraźnie uprzywilejowanej grupy wpływającej na awanse naukowe w Polsce.

Ponadto, w artykule przeprowadzono analizy wskazujące na nadreprezentację członków Rady Doskonałości Naukowej w zakresie liczby wykonywanych recenzji oraz sporządzono listy rankingowe osób wykonujących najwięcej recenzji w poszczególnych dyscyplinach naukowych.

Analizy zaprezentowane w opracowaniu oparto na danych zawartych w bazie RAD-on. Analizy przedstawione w artykule obejmują okres od 1 września 2019 r. do października 2024 r. Jest to istotne, ponieważ liczba osób posiadających tytuł dynamicznie się zmienia.

W tym miejscu należy zaznaczyć, że autorzy artykułu są świadomi, że w ramach analizowanych dyscyplin naukowych istnieją liczne specjalizacje, a powołując recenzenta organ powinien mieć na uwadze nie tylko dziedzinę, ale i dyscyplinę naukową, a nawet niejednokrotnie specjalizację w ramach danej dyscypliny (…). Poprawność ich doboru rzutuje bowiem bezpośrednio na wynik całej sprawy i prawidłowość wydanej decyzji. Sformułowanie „pokrewna dyscyplina nauki” powinno mieć charakter zawężający a nie rozszerzający, i tak na przykład okulista nie powinien oceniać osiągnięć naukowych kardiologa, pomimo że obie specjalizacje należą do dziedziny nauk medycznych i nauk o zdrowiu (wyrok WSA w Warszawie z 3 kwietnia 2019 r., sygn. akt II SA/Wa 1444/18; wyrok NSA z 7 października 2014 r., sygn. akt I OSK 1423/14 ).

Celem artykułu jest przede wszystkim zwrócenie uwagi na istniejące tendencje, które, naszym zdaniem, wynikają z niewystarczającej transparentności w procesie doboru recenzentów oraz wpływu określonych grup osób odgrywających kluczową rolę w procedurze nadawania tytułu naukowego. Artykuł nie ma na celu oceny ani krytyki opisywanych specjalistów. Mamy nadzieję, że skłoni on środowisko naukowe do dyskusji, która doprowadzi do wypracowania wyższych standardów nadawania najwyższego tytułu naukowego w Polsce.

RECENZJE W POSTĘPOWANIACH O NADANIE TYTUŁU

Recenzje w postępowaniach o nadanie tytułu profesora od lat stanowią przedmiot szerokiego zainteresowania i kontrowersji. Z jednej strony brak jednoznacznych, obiektywnych kryteriów oceny dorobku naukowego sprawia, że tytuł profesora może być przyznany na podstawie minimalnych osiągnięć naukowych, niepopartych odpowiednimi wskaźnikami parametrycznymi.

Z drugiej strony, naukowiec posiadający imponujący dorobek publikacyjny oraz wybitne osiągnięcia naukowe krajowe i zagraniczne może spotkać się z negatywną oceną ze strony recenzentów wybranych przez RDN na podstawie arbitralnych przesłanek. Sytuacja ta wskazuje na subiektywizm w procesie oceny dorobku naukowego.

Ponadto nie istnieje jednolity wzór recenzji, który mógłby być stosowany w procesie oceny osiągnięć przedstawionych we wnioskach profesorskich. Każdy recenzent dokonuje oceny na podstawie subiektywnych kryteriów, co prowadzi do różnorodności w podejściu do analizy i interpretacji osiągnięć naukowych.

W systemie oceny wniosków profesorskich brak jest również deklaracji braku konfliktu interesów, a recenzje często piszą osoby blisko zaprzyjaźnione z kandydatem do tytułu. W systemie występuje również brak metod przeciwdziałających możliwości wykluczenia tzw. niewygodnych dla środowiska osób, a posiadających wybitny dorobek naukowy. Te problemy opisywane były już na naszej stronie internetowej w artykułach „Dobre praktyki czy dobrzy koledzy?” czy „Seks to nie wszystko, o spontanicznej twórczości naukowców”.

RECENZENCI W POSTĘPOWANIACH O NADANIE TYTUŁU

W art. 229 ustawy z dnia 20 lipca 2018 r. – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce[1] określono kryteria wyboru recenzentów wniosków profesorskich. W ustępie 1. czytamy:

Recenzentem w postępowaniu w sprawie nadania tytułu profesora może być osoba posiadająca:
1) tytuł profesora w zakresie danej dziedziny lub
2) co najmniej stopień doktora zatrudniona przez co najmniej 5 lat w zagranicznej uczelni lub instytucji naukowej na stanowisku profesora, która:
a) przez okres co najmniej 5 lat kierowała samodzielnie zespołem badawczym oraz
b) posiada znaczący dorobek w zakresie danej dziedziny.

Ponadto zgodnie z art. 240 Pswn – w aktualnym brzmieniu:
„1. Zespół, o którym mowa w art. 235 ust. 5[2], wskazuje kandydatów na recenzentów w liczbie stanowiącej co najmniej trzykrotność liczby recenzentów wyznaczanych przez RDN w danej sprawie.
1a. RDN sporządza listę kandydatów na recenzentów, wskazanych zgodnie z ust. 1. Kolejność kandydatów na liście ustala się w drodze losowania.
Recenzenci są wyznaczani przez RDN według kolejności na liście, o której mowa w ust. 1a.”

Art. 240 Pswn pierwotnie składał się z tylko z dwóch ustępów, przy czym pierwszy nie uległ zmianie do dziś, zaś drugi do 30 września 2023 r. miał brzmienie: „Recenzenci są wyznaczani przez RDN po przeprowadzeniu losowania spośród kandydatów, o których mowa w ust. 1”[3]. Stało się to w wyniku nowelizacji dokonanej ustawą z dnia 13 stycznia 2023 r. o zmianie ustawy – Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce oraz niektórych innych ustaw[4]. W uzasadnieniu projektu nowelizacji wskazano, iż: „Zmiana zaproponowana w art. 240 polega na zastąpieniu losowania recenzentów przez RDN spośród kandydatów wskazanych przez zespół RDN losowaniem kolejności kandydatów. Zmiana procedury umożliwi w szczególnych sytuacjach (śmierć, trwały uszczerbek na zdrowiu uniemożliwiający pełnienie funkcji) sprawną wymianę recenzenta (przez dobór kolejnego z listy), bez konieczności ponownego przeprowadzania losowania”.

Analizując przepisy Statutu RDN[5] można przeczytać w § 20, że „kolejność kandydatów na liście ustalana jest w drodze losowania za pomocą narzędzia informatycznego działającego w oparciu o generator liczb losowych bez powtórzeń”.

Innymi słowy, do oceny wniosku o nadanie tytułu profesora RDN wybiera co najmniej 15 kandydatów na recenzentów reprezentujących daną dziedzinę nauki. Z tej grupy, przy użyciu narzędzia informatycznego, powinno zostać wylosowanych 5 osób.

Losowanie recenzentów powinno zapewnić bezstronność i obiektywność wyboru. Natomiast już ze wstępu artykułu i z załączonej wypowiedzi wiceprzewodniczącego RDN prof. Mariana Goryni wynika, że generator nie istnieje, a losowania nie ma.

Wobec tego, czy istnieją inne, obiektywne kryteria wyboru recenzentów?
Czy zgodnie z ustawą recenzentem może być każda osoba posiadająca tytuł profesora w obszarze danej dyscypliny?
Jak duża liczba profesorów jest wykluczona z możliwości udziału w pisaniu recenzji wniosków kandydatów ubiegających się o tytuł profesora?
Czy członkowie RDN są wybierani do recenzowania częściej niż osoby będące spoza „kręgu doskonałości”?
Czy w obrębie dyscyplin są osoby „trzymające władzę” w nadawaniu tytułu profesora?
Odpowiedzi na te pytania starano się uzyskać w toku analiz przeprowadzonych w ramach prac nad publikacją.

DANE NA TEMAT POSTĘPOWAŃ O NADANIE TYTUŁU PROFESORA

Baza RAD-on która była podstawą opracowania publikacji, zawiera między innymi informacje dotyczące:
- nauczycieli akademickich, innych osób prowadzących zajęcia, osób prowadzących działalność naukową oraz osób biorących udział w jej prowadzeniu,
- wykazu postępowań awansowych,
- wyszukiwania plików z postępowań awansowych.

Analizowane w artykule dane dotyczą postępowań o nadanie tytułu wszczęte o po 1.10.2019 r. (czyli po utworzeniu RDN). Zamieszczonych w niej jest:

• 2200 postępowań profesorskich oznaczonych statusem – NADANO
• 0 postępowań profesorskich oznaczonych statusem – POZBAWIONO
• 980 postępowań profesorskich oznaczonych statusem – W TOKU
• 17 postępowań profesorskich oznaczonych statusem – ZAMKNIĘTE[6].

Brak w bazie danych dotyczących postępowań, w których NIE NADANO tytułu profesora.

W sumie w bazie zamieszczonych jest 3197 postępowań o nadanie tytułu profesora od momentu powołania Rady Doskonałości Naukowej. Te postępowania są podstawą analiz przedstawionych w artykule.

Wspomniana baza RAD-on nie zawiera jednak informacji o dokumentach i wynikach postępowań odwoławczych, w tym o wyrokach sądów administracyjnych (WSA i NSA) w odniesieniu do spraw „W TOKU”. Sprawia to, że obraz tych spraw, które nie zakończyły się wnioskiem do Prezydenta RP o nadanie kandydatowi tytułu jest ostrożnie oceniając – bardzo niepełny. Jest to szczególnie niezrozumiałe z uwagi na to, że strony zainteresowane korzystające z bazy RAD-on w ramach transparentności, dostępu do informacji publicznej nie mogą zapoznać się ze stanowiskiem pozbawionej tych praw strony odwołującej się od orzeczeń RDN. Dotyczy to zwłaszcza braku dostępu do dokumentów, w których osoby aspirujące do tytułu naukowego jako ich zdaniem poszkodowani wynikiem orzeczenia RDN, przedstawiają polemikę z przywoływanymi w tych orzeczeniach nieprawdziwymi a nawet naruszającymi godność kandydata opiniami recenzentów.

Niedostępne dla opinii społecznej pozostają także konsekwencje prawomocnych wyroków sądów administracyjnych uchylające negatywne rozstrzygnięcia RDN w postępowaniach o tytuł profesora. Częstą konsekwencją uchylania decyzji jest ponowne powołanie 5 nowych recenzentów, których honoraria musi ponosić podatnik! Koszt wznowionego postępowania to obecnie – 18 740 zł[7].

Na podstawie bazy dokonano analiz dotyczących:

1) porównania liczby profesorów, którzy sporządzili co najmniej jedną recenzję w postępowaniu o nadanie tytułu z liczbą profesorów, którzy nigdy nie brali udziału w recenzowaniu,

2) porównania liczby profesorów, którzy sporządzili co najmniej jedną recenzją w postępowaniu o nadanie tytułu i którzy są członkami RDN, a liczbą profesorów, którzy nie zasiadają w RDN,

3) liczby profesorów, którzy sporządzili największą liczbę recenzji w każdej dyscyplinie.

Analiza nie obejmuje osób wymienionych w art. 229, ust. 1, punkt 2 czyli osób ze stopniem doktora.

METODYKA POZYSKIWANIA DANYCH

System RAD-on nie umożliwia generowania zestawień przedstawionych w artykule, ale umożliwia pobranie wszystkich niezbędnych danych. Możliwe jest pobranie szczegółowych danych postępowań o nadanie stopnia lub tytułu do pliku csv, który można odczytać np. w programie Excel. Istnieje limit pobrania w ten sposób 2000 postępowań, dlatego dane pobrano osobno dla każdej z 10 dziedzin naukowych.

Odpowiednio wyselekcjonowane i uporządkowane dane zostały przedstawione w artykule w formie plików Excel, co umożliwi Czytelnikom samodzielną analizę zgromadzonych informacji.

PORÓWNANIE LICZBY PROFESORÓW, KTÓRZY SPORZĄDZILI CO NAJMNIEJ JEDNĄ RECENZJĘ W POSTĘPOWANIU O NADANIE TYTUŁU Z LICZBĄ PROFESORÓW, KTÓRZY NIGDY NIE BRALI UDZIAŁU W RECENZOWANIU

Pierwsza analiza dotyczyła porównania liczby profesorów, którzy sporządzili co najmniej jedną recenzję w postępowaniu o nadanie tytułu profesora z pozostałymi członkami środowiska akademickiego posiadającymi ten tytuł.

Celem analizy było ustalenie, czy można wyodrębnić grupę profesorów charakteryzujących się szczególnie intensywną działalnością w procesie recenzowania, w porównaniu do reszty środowiska.

W dniu 17 października 2024 r. w bazie RAD-on znajdowało się 10 700[8] osób z tytułem profesora. Są to osoby, które teoretycznie, zgodnie z ustawą mogą uczestniczyć w procesie recenzowania osiągnięć naukowych kandydatów ubiegających się o tytuł profesora.

Analiza danych wskazuje, że w postępowaniach o nadanie tytułu profesora co najmniej jedną recenzję opracowało 6826 osób (63,79%) ogólnej liczby profesorów uprawnionych do udziału w tych procedurach. Dane ilościowe wskazują ponadto, że ponad połowa z nich, czyli 3666 profesorów (53,71%) sporządziła tylko jedną recenzję.

W rzeczywistości aż 3 874 profesorów (36,21%) nie brało nigdy udziału w przygotowywaniu recenzji w postępowaniach profesorskich. Taki wynik sugeruje, że duża część społeczności akademickiej, mimo formalnych kwalifikacji, nie uczestniczy aktywnie w procesach recenzyjnych.

Otrzymane z bazy RAD-on liczby wykonanych recenzji przez poszczególnych profesorów, posegregowano w przedziały klasowe i zamieszczono w tabeli 1.

Tabela 1. Liczba wykonanych recenzji w podziale na przedziały klasowe.

Dla lepszego zobrazowania danych wyniki przedstawiono również w postaci wykresu

Wykres 1. Graficzne przedstawienie liczby osób sporządzających recenzje w postępowaniach profesorskich.

Rozkład wskazuje na nierównomierne zaangażowanie w proces oceny naukowej oraz na to, że istnieje „uprzywilejowana” grupa profesorów piszących recenzje awansowe, która wpływa na kształtowanie kadry naukowej.

Największą liczbę recenzji w postępowaniach o nadanie tytułu profesora sporządzili:

Prof. Dariusz Dyczewski reprezentuje dyscyplinę sztuki muzyczne. Napisał 13 recenzji oceniając wnioski profesorskie w tej dyscyplinie. Sporządził więc ponad 2,5 razy więcej recenzji niż pozostali profesorowie w tej dyscyplinie przy hipotetycznie równomiernym podziale recenzji.

Prof. Zbigniew Gaciong reprezentuje dyscypliny: nauki medyczne i nauki o zdrowiu. Napisał 12 recenzji oceniając wnioski profesorskie w dyscyplinie nauki medyczne. Sporządził więc ponad 7,5 razy więcej recenzji niż pozostali profesorowie w tej dyscyplinie przy hipotetycznie równomiernym podziale recenzji.

Prof. Teofil Jesionowski reprezentuje dyscypliny: inżynieria materiałowa i nauki chemiczne[9], choć recenzuje również wnioski z dyscypliny inżynieria chemiczna i inżynieria środowiska, górnictwo i energetyka. Napisał 12 recenzji w tym aż 6 w dyscyplinie nauki chemiczne. Sporządził więc ponad 16 razy więcej recenzji w tej dyscyplinie niż pozostali profesorowie w dyscyplinie nauki chemiczne przy hipotetycznie równomiernym podziale recenzji.

Prof. Henryk Zieliński reprezentuje dyscyplinę nauki medyczne. Napisał 11 recenzji, oceniając wnioski profesorskie w tej dziedzinie. Sporządził więc prawie 7 razy więcej recenzji niż pozostali profesorowie w tej dyscyplinie przy równomiernym hipotetycznie podziale recenzji.

Prof. Joanna Rosińczuk reprezentuje dyscyplinę nauki o zdrowiu. Napisała 11 recenzji, oceniając wnioski profesorskie w tej dyscyplinie. Sporządziła prawie 13 razy więcej niż pozostali profesorowie w tej dyscyplinie przy hipotetycznie równomiernym podziale recenzji.

Prof. Józef Korbicz reprezentuje dyscypliny: automatyka, elektronika, elektrotechnika, technologie kosmiczne oraz informatyka techniczna i telekomunikacja[10], choć recenzje sporządził również oceniając wnioski profesorskie w dyscyplinie inżynieria biomedyczna. Napisał po 4 recenzje w dyscyplinach: automatyka, elektronika, elektrotechnika, technologie kosmiczne oraz informatyka techniczna i telekomunikacja. W dyscyplinie informatyka techniczna i telekomunikacja sporządził ponad 13 razy więcej recenzji niż pozostali profesorowie w tej dyscyplinie przy hipotetycznie równomiernym podziale recenzji.

Prof. Jakub Stankiewicz reprezentuje dyscyplinę sztuki muzyczne. Napisał 11 recenzji oceniając wnioski profesorskie w tej dyscyplinie. Sporządził więc ponad 2 razy więcej recenzji niż pozostali profesorowie w tej dyscyplinie przy hipotetycznie równomiernym podziale recenzji.

Prof. Mirosław Szreder reprezentuje dyscyplinę nauki o zarządzaniu i jakości. Napisał 11 recenzji oceniając wnioski profesorskie w tej dyscyplinie. Sporządził więc ponad 14 razy więcej niż pozostali profesorowie w tej dyscyplinie przy hipotetycznie równomiernym podziale recenzji.

Konkretne dane, które służyły do obliczeń przedstawiono w pliku pdf [stan na październik 2024 r.].

Przedstawione analizy wskazują, że w ramach dyscyplin występują znaczne różnice w liczbie wykonanych recenzji. Tak znaczne rozbieżności – od 2 do nawet 16 razy większej liczby napisanych recenzji w porównaniu z innymi profesorami – z dużym prawdopodobieństwem podważają obiektywność procesu wyboru recenzentów.

Gdyby rzeczywiście istniały równe szanse podczas wyboru recenzentów, liczba sporządzonych recenzji przez każdą z uprawnionych osób reprezentującą daną dyscyplinę powinna być podobna.

Tymczasem wykazane różnice sugerują, że niektóre osoby są znacznie częściej wybierane do pełnienia funkcji recenzentów, co podkreśla faworyzowanie określonej grupy osób, a tym samym wpływa na całościowy przebieg postępowań awansowych mających ogromne znaczenie społeczne.

Ranking liczby recenzji

PORÓWNANIE LICZBY PROFESORÓW, KTÓRZY SPORZĄDZILI CO NAJMNIEJ JEDNĄ RECENZJĘ W POSTĘPOWANIU O NADANIE TYTUŁU I KTÓRZY:
A) SĄ CZŁONKAMI RDN
B) NIE SĄ CZŁONKAMI RDN

Druga analiza dotyczyła porównania liczby profesorów, którzy sporządzili co najmniej jedną recenzję w postępowaniu o nadanie tytułu i którzy są członkami RDN, a pozostałymi profesorami, którzy sporządzili co najmniej jedną recenzję.

Do obliczeń przyjęto:
- w grupie recenzentów będących członkami RDN – 83 profesorów (1,22%), którzy napisali co najmniej jedną recenzję,
- w grupie recenzentów niebędących członkami RDN – 6743 osoby (98,78%), którzy napisali co najmniej jedną recenzję.

W celu sprawdzenia, czy występują różnice istotne statystycznie pomiędzy grupami: członkami RDN i osobami niebędącymi członkami RDN, zastosowano test nieparametryczny test U Manna–Whitneya. Zastosowanie testu nieparametrycznego wynika z niespełnienia założenia normalności rozkładu (dla testu Lilly-Forsa p<0,01).

Na podstawie otrzymanych wyników testu U, dla którego obliczone p=0,023, można stwierdzić, że na poziomie istotności α=0,05 (p< α) pomiędzy grupami recenzentów, którzy są członkami RDN i profesorami, którzy nie są członkami RDN występuje istotna statystycznie różnica.

Zatem liczba profesorów uczestniczących w pisaniu recenzji wskazuje na wyraźną tendencję do częstszego wybierania członków RDN w porównaniu do pozostałych profesorów. Średnia i mediana liczby sporządzonych recenzji przedstawiają się następująco:

- w grupie recenzentów będących członkami RDN przypada średnio 2,54 recenzji a mediana wynosi 2,
- w grupie recenzentów niebędących członkami RDN przypada średnio 1,94 recenzji a mediana wynosi 1.

W tabeli 2 przedstawiono ranking profesorów z RDN, którzy sporządzili największą liczbę recenzji profesorskich.

Tabela 2. Ranking recenzentów wśród członków RDN.

Pozostali członkowie RDN napisali mniej niż 5 recenzji. Ich listę rankingową przedstawiono w pliku.

Ranking liczby recenzji profesorów niebędących członkami RDN i członków RDN

LICZBA PROFESORÓW, KTÓRZY SPORZĄDZILI NAJWIĘKSZĄ LICZBĘ RECENZJI W KAŻDEJ DZIEDZINIE

Trzecia analiza dotyczyła opracowania listy rankingowej profesorów, którzy sporządzili największą liczbę recenzji w postępowaniu o nadanie tytułu profesora w każdej dziedzinie.

Celem analizy było ustalenie, czy w poszczególnych dziedzinach naukowych można wyodrębnić grupę profesorów charakteryzujących się szczególnie intensywną działalnością w procesie recenzowania.

1. Dziedzina nauk humanistycznych

W dziedzinie nauk humanistycznych 879 profesorów sporządziło co najmniej jedną recenzję w postępowaniach awansowych. Tabela 3 prezentuje listę TOP 1% recenzentów w naukach humanistycznych, czyli tych profesorów, którzy odgrywają szczególnie istotną rolę w procesie oceny naukowej i kształtowania kadr naukowych.

Tabela 3. TOP 1% recenzentów w dziedzinie nauk humanistycznych.

Największą liczbę recenzji w dziedzinie nauk humanistycznych przygotował prof. Zdzisław Noga. Recenzje sporządził:

• 17 października 2020,
• 25 maja 2022,
• 31 sierpnia 2022,
• 21 czerwca 2023,
• 23 grudnia 2023,
• 23 grudnia 2023,
• 8 marca 2024.

Na 7 sporządzonych recenzji aż w 5 ocenach nie popiera nadania tytułu profesora kandydatowi.

Ranking liczby recenzji profesorów w dziedzinie nauk humanistycznych

2. Dziedzina nauk inżynieryjno-technicznych

 W dziedzinie nauk inżynieryjno-technicznych 1 103 profesorów sporządziło co najmniej jedną recenzję w postępowaniach awansowych. Tabela 4 prezentuje listę TOP 1% recenzentów w naukach inżynieryjno-technicznych, czyli tych profesorów, którzy odgrywają szczególnie istotną rolę w procesie oceny naukowej i kształtowania kadr naukowych.

Tabela 4. TOP 1% recenzentów w dziedzinie nauk inżynieryjno-technicznych.

Największą liczbę recenzji przygotował prof. Józef Korbicz. Recenzje sporządził:

• 21 grudnia 2021,
• 21 stycznia 2022,
• 7 marca 2022,
• 28 listopada 2022,
• 11 stycznia 2023,
• 18 maja 2023,
• 6 lipca 2023,
• 18 lipca 2023,
• 14 listopada 2023,
• 25 marca 2024,
• 20 maja 2024.

Na 11 sporządzonych recenzji we wszystkich popiera nadanie tytułu profesora kandydatowi.

Ranking liczby recenzji profesorów w dziedzinie nauk inżynieryjno-technicznych

3. Dziedzina nauk medycznych i nauk o zdrowiu

W dziedzinie nauk medycznych i nauk o zdrowiu 1 687 profesorów sporządziło co najmniej jedną recenzję w postępowaniach awansowych. Tabela 5 prezentuje listę TOP 1% recenzentów w naukach medycznych i nauk o zdrowiu, czyli tych profesorów, którzy odgrywają szczególnie istotną rolę w procesie oceny naukowej i kształtowania kadr naukowych.

Tabela 5. TOP 1% recenzentów w dziedzinie nauk medycznych i nauk o zdrowiu.

Największą liczbę recenzji przygotował prof. Zbigniew Gaciong. Recenzje sporządził:

• 4 lutego 2021,
• 11 września 2021,
• 3 października 2021,
• 30 kwietnia 2022,
• 4 maja 2023,
• 30 maja 2022,
• 23 września 2023,
• 4 października 2023,
• 9 stycznia 2024,
• 9 stycznia 2024,
• 4 marca 2024,
• 10 maja 2024.

Na 12 sporządzonych recenzji w jednym przypadku nie popiera nadania tytułu profesora kandydatowi.

Ranking liczby recenzji profesorów w dziedzinie nauk medycznych i nauk o zdrowiu

4. Dziedzina nauk o rodzinie

 W dziedzinie nauk o rodzinie 5 profesorów sporządziło jedną recenzję w postępowaniach awansowych. W tabeli 6 przedstawiono listę recenzentów w naukach o rodzinie.

 Tabela 6. Recenzenci w dziedzinie nauk o rodzinie

 W dziedzinie nauk o rodzinie nie ma jednej osoby wyróżniającej się aktywnością recenzencką, dlatego nie analizowano częstości sporządzanych recenzji.

 Ranking liczby recenzji profesorów w dziedzinie nauk o rodzinie

5. Dziedzina nauk rolniczych

W dziedzinie nauk rolniczych 576 profesorów sporządziło co najmniej jedną recenzję w postępowaniach awansowych. Tabela 7 prezentuje listę TOP 1% recenzentów w naukach rolniczych, czyli tych profesorów, którzy odgrywają szczególnie istotną rolę w procesie oceny naukowej i kształtowania kadr naukowych.

Tabela 7. TOP 1% recenzentów w dziedzinie nauk rolniczych.

 Największą liczbę recenzji przygotował prof. Henryk Zieliński. Recenzje sporządził:

• 14 września 2020,
• 18 stycznia 2021,
• 20 lipca 2021,
• 6 września 2021,
• 16 września 2021,
• 4 kwietnia 2022,
• 4 maja 2022,
• 13 października 2022,
• 20 czerwca 2024,
• 10 lipca 2024.

Na jednej recenzji brak daty.

Na 11 sporządzonych recenzji we wszystkich popiera nadania tytułu profesora kandydatowi.

Ranking liczby recenzji profesorów w dziedzinie nauk rolniczych

6. Dziedzina nauk społecznych

W dziedzinie nauk społecznych 883 profesorów sporządziło co najmniej jedną recenzję w postępowaniach awansowych. Tabela 7 prezentuje listę TOP 1% recenzentów w naukach społecznych, czyli tych profesorów, którzy odgrywają szczególnie istotną rolę w procesie oceny naukowej i kształtowania kadr naukowych.

Tabela 7. TOP 1% recenzentów w dziedzinie nauk społecznych.

Największą liczbę recenzji przygotował prof. Mirosław Szreder. Recenzje sporządził:

• 16 lutego 2021,
• 7 kwietnia 2021,
• 3 września 2021,
• 10 września 2021,
• 15 listopada 2021,
• 17 listopada 2021,
• 12 kwietnia 2023,
• 22 maja 2023,
• 8 kwietnia 2024,
• 22 maja 2024,
• 2 sierpnia 2024.

Na 11 sporządzonych recenzji w 3 przypadkach nie popiera nadania tytułu profesora kandydatowi.

Ranking liczby recenzji profesorów w dziedzinie nauk społecznych

7. Dziedzina nauk ścisłych i przyrodniczych

W dziedzinie nauk ścisłych i przyrodniczych 1 278 profesorów sporządziło co najmniej jedną recenzję w postępowaniach awansowych. Tabela 8 prezentuje listę TOP 1% recenzentów w naukach ścisłych i przyrodniczych, czyli tych profesorów, którzy odgrywają szczególnie istotną rolę w procesie oceny naukowej i kształtowania kadr naukowych.

Tabela 8. TOP 1% recenzentów w dziedzinie nauk ścisłych i przyrodniczych.

Największą liczbę recenzji przygotował prof. Mariusz Makowski. Recenzje sporządził:

• 8 stycznia 2021,
• 18 października 2023.
• 23 października 2023,

Aż 5 recenzji nie zawiera daty.

Na 8 sporządzonych recenzji we wszystkich popiera nadanie tytułu profesora kandydatowi.

Ranking liczby recenzji profesorów w dziedzinie nauk ścisłych i przyrodniczych

8. Dziedzina nauk teologicznych

W dziedzinie nauk teologicznych 94 profesorów sporządziło co najmniej jedną recenzję w postępowaniach awansowych. Tabela 9 prezentuje listę recenzentów, którzy sporządzili największą liczbę recenzji.

Tabela 9. Recenzenci, którzy sporządzili największą liczbę recenzji w dziedzinie nauk teologicznych.

 W dziedzinie nauk teologicznych nie ma jednej osoby wyróżniającej się aktywnością recenzencką, dlatego nie analizowano częstości sporządzanych recenzji.

Ranking liczby recenzji profesorów w dziedzinie nauk teologicznych

9. Dziedzina nauk weterynaryjnych

W dziedzinie nauk weterynaryjnych tytuł profesora posiada 120 osób, z których 29 profesorów sporządziło co najmniej jedną recenzję w postępowaniach awansowych. Największą liczbę recenzji przygotował Tadeusz Stefaniak, który wyróżnia się pod względem aktywności recenzyjnej. Tabela 10 prezentuje listę TOP 1% recenzentów weterynaryjnych, w której znalazła się jedna osoba, odgrywająca szczególnie istotną rolę w procesie oceny naukowej, sporządzając najwięcej recenzji.

Tabela 10. TOP 1% recenzentów w dziedzinie nauk weterynaryjnych.

Ranking liczby recenzji profesorów w dziedzinie nauk weterynaryjnych

10. Dziedzina sztuki

W dziedzinie sztuki tytuł 680 profesorów sporządziło co najmniej jedną recenzję w postępowaniach awansowych. Tabela 11 prezentuje listę TOP 1% recenzentów w sztuce, czyli tych profesorów, którzy odgrywają szczególnie istotną rolę w procesie oceny naukowej i kształtowania kadr naukowych.

Tabela 11. TOP 1% recenzentów w dziedzinie sztuki.

Największą liczbę recenzji przygotował prof. Dariusz Dyczewski. Recenzje sporządził:

• 5 stycznia 2020,
• 31 maja 2020,
• 8 marca 2021,
• 1 lipca 2021,
• 31 października 2021,
• 10 stycznia 2022,
• 25 stycznia 2022,
• 23 sierpnia 2022,
• 12 września 2022,
• 19 marca 2024.

Na trzech recenzjach brak daty.

Na 13 sporządzonych recenzji we wszystkich popiera nadania tytułu profesora kandydatowi.

Ranking liczby recenzji profesorów w dziedzinie sztuki

Warto zwrócić uwagę, że większość analizowanych recenzji opiera się na schemacie „kopiuj-wklej”. Modyfikowane są jedynie osiągnięcia naukowe kandydata, co stawia pod znakiem zapytania oryginalność recenzji, analizę dorobku naukowego kandydata i ocenę indywidualnego wkładu w rozwój nauki kandydatów do tytułu.

Niektóre recenzje mają jedynie od 2,5 do 3 stron, co nawet w przypadku recenzji prac dyplomowych należy uznać za niezwykle skromne. Może to sugerować powierzchowną analizę i dodatkowo wzmacnia wątpliwości dotyczące standardów obowiązujących w postępowaniach profesorskich.

STANOWISKO RDN W SPRAWIE KANDYDATÓW NA RECENZENTÓW

Z uwagi na liczne wątpliwości, które wystąpiły podczas pisania artykułu, Fundacja Science Watch Polska zwróciła się do Rady Doskonałości Naukowej, z wnioskiem o wskazanie listy kandydatów pełniących funkcję recenzenta w postępowaniach awansowych. W odpowiedzi RDN można przeczytać:

„(…) lista kandydatów na recenzentów ustalania jest każdorazowo przez Zespół Rady Doskonałości Naukowej w danej i indywidualnej sprawie. Tym samym nie istnieje jedna i uniwersalna lista kandydatów na recenzentów, spośród której dokonywano by wyznaczenia osób do pełnienia tych funkcji w poszczególnych sprawach. W opinii Rady Doskonałości Naukowej utworzenie i prowadzenie tego typu listy nie znajdowałoby także uzasadnienia merytorycznego, jak i praktycznego z uwagi na konieczność indywidualnego podejścia do każdej sprawy prowadzonej przez ten organ, co podyktowane jest zróżnicowaniem dorobku poszczególnych osób ubiegających się o awans naukowy, jak i dynamicznymi zmianami, które zachodzą w szeroko rozumianej sferze pracowników naukowych i nauczycieli akademickich mogących być kandydatami na recenzentów.
(…) Rada Doskonałości Naukowej dokonując wyznaczenia kandydatów na recenzentów w poszczególnych sprawach kieruje się najlepszą wiedzą i doświadczeniem życiowym członków tego organu, w tym informacjami wynikającymi z przeprowadzonych postępowań awansowych, a także danymi zawartymi w Zintegrowanym Systemie Informacji o Szkolnictwie Wyższym i Nauce POL-on. Z tego też powodu żądane informacje, niezależnie od sposobu ich określenia, nie funkcjonują w domenie publicznej”.

ZAKOŃCZENIE

W artykule wskazano na aspekt uzasadnionego podejrzenia łamania prawa przez RDN w zakresie losowania recenzentów w postępowaniach o nadanie tytułu profesora. O braku losowania mówi otwarcie na konferencji zorganizowanej w Lublinie 20 maja 2024 wiceprzewodniczący RDN prof. Marian Gorynia:

„(…) proszę państwa z racji ustawy zapisów ustawowych jesteśmy zobowiązani do przedstawienia jako RDN piętnastu co najmniej piętnastu kandydatów/

ci kandydaci następnie są my na to mówimy losowani ale oni de facto nie są losowani tylko są ustawiani w pewnej kolejności i ta kolejność decyduje o tym kto akurat będzie recenzentem w danym postępowaniu czyli pierwsza piątka no wyłoniona w drodze tej czynności nazywanej losowaniem to jest piątka która będzie recenzować/ (…)”

Sposób wyłaniania recenzentów uzyskał regulację ustawową, co świadczy o tym, że ustawodawca dostrzegł wagę tej kwestii w procedurze nadawania tytułu profesora.

Jednakże należy podnieść permanentne naruszanie przepisów art. 240 Pswn, który jednoznacznie wskazuje jako legalny mechanizm wyłaniania recenzentów w postępowaniach o nadanie tytułu profesora – ich losowanie, przy czym RDN nie honoruje go i – w świetle słów członka Prezydium tego organu – stosuje w praktyce postępowanie „pseudolosowe” z ingerencją członków Prezydium RDN, którzy „ustawiają recenzentów w określonej kolejności”, decydującej de facto o tym, kto będzie recenzował wniosek o tytuł.

Proces recenzowania odgrywa istotną rolę zarówno dla osób ubiegających się o awans naukowy, jak i dla samych recenzentów. Udział w ocenie wniosków profesorskich jest uznawany za dowód uznania ich wiedzy, umiejętności, kompetencji oraz pozycji w świecie nauki. Dla wielu naukowców pełnienie tej funkcji stanowi aspirację, wynikającą z prestiżu i wpływu na rozwój naukowy danej dziedziny.

Co więcej, kandydaci na recenzentów sami wierzą, że proces wyboru odbywa się drogą losowania. Przykładem tego jest wypowiedź prof. Aleksandra Madydy, który w komentarzu na Facebooku podkreślił, że po raz drugi został wylosowany przez maszynę losującą do oceny kandydata w postępowaniu profesorskim. 

Natomiast jego komentarz, dotyczący faktu napisania negatywnej recenzji jest absolutnie nieprofesjonalny. Publiczne chwalenie się napisaniem negatywnej recenzji stanowi naruszenie etyki zawodowej naukowca i podważa zasady obiektywizmu i rzetelności recenzji, która powinna opierać się wyłącznie na ocenie merytorycznej.

Pisząc o sporządzaniu recenzji w postępowaniach awansowych, warto również uwzględnić aspekt finansowy, którego pozbawieni są profesorowie wykluczeni z możliwości pisania recenzji w postępowaniach awansowych. Zgodnie z danymi zamieszczonymi na stronie RDN, wynagrodzenie za napisanie jednej recenzji wynosi 3 740[11] zł, co stanowi znaczący dodatkowy dochód. Uwzględniając również recenzje w postępowaniach habilitacyjnych i doktorskich, suma ta może stanowić istotny wkład do ich pensji.

Wynagrodzenia za recenzje w postępowaniach awansowych stanowią jedynie część dodatkowych korzyści, jakie czerpią naukowcy. Pozostałe profity wynikają z udziału w różnorodnych komisjach, zasiadania w RDN, recenzowania grantów oraz uczestniczenia w projektach badawczych, które często są „załatwiane” nieformalnymi drogami w ramach wzajemnych przysług.

O nieprawidłowościach związanych z uzyskiwaniem grantów oraz korzyściach majątkowych, świadczą maile o charakterze korupcyjnym będące w posiadaniu Fundacji.

Z poniższej korespondencji pomiędzy recenzentem wniosku profesorskiego a ocenianym kandydatem wyłaniają się sugestie prowadzące do dodatkowych gratyfikacji finansowych, co wskazuje na łamanie prawa oraz zdecydowanie podważa uczciwość i etykę akademicką. Korzyści wynikające z pisania koleżeńskich recenzji opisano w artykule Recenzje za granty

Witam Tomeczku
Napisałem – wysłałem faksem do Oli dzisiaj  - wysłałem tradycyjną pocztą także dzisiaj – była konieczność aby wszystko jutro przed Komisja było i to zrobiłem… Miałem dwie wersje – jedną administracyjną na bazie dokumentacji – b. dobrze przygotowanej przez Ciebie i można było wklejać – zrezygnowałem. Napisałem w nocy tak jak czułem – od siebie – bardziej refleksyjnie – coś może w przyszłości razem zaplanujemy lub włączysz mnie do grantu na temat XYZ…[12]

Tylko recenzje w postępowaniach o nadanie tytułu profesora w latach 2019-2024 pochłonęły około 60 milionów złotych z funduszy publicznych. Pomimo tak znacznych nakładów finansowych, wyniki polskiej nauki na arenie międzynarodowej są niezadowalające, co przekłada się na jej niską pozycję w globalnych rankingach naukowych.

W opinii Fundacji system RAD-on powinien mieć możliwość generowania zestawień przedstawionych w artykule, ponieważ nie stanowi to żadnego wyzwania programistycznego, a umożliwiłoby społeczny monitoring działalności RDN pod względem możliwych nadużyć.

Zespół Fundacji Science Watch Polska dołożył wszelkich starań, aby przedstawić rzetelnie oraz obiektywnie analizowane dane. Niemniej jednak, ze względu na liczbę analizowanych recenzji liczonych w tysiącach oraz złożoność przedstawianego problemu, w artykule mogły pojawić się błędy oraz nieścisłości. W przypadku ich zauważenia prosimy o kontakt: e-mail: Ten adres pocztowy jest chroniony przed spamowaniem. Aby go zobaczyć, konieczne jest włączenie w przeglądarce obsługi JavaScript..

Prosimy również o zgłaszanie spostrzeżonych możliwych nieprawidłowości dotyczących działalności RDN, które nam umknęły.

Kolejny artykuł zostanie poświęcony analizie wyboru recenzentów w postępowaniach dotyczących nadania stopnia doktora habilitowanego.

[1] Tekst jednolity: Dz.U. z 2024 r. poz. 1571; dalej: Pswn.
[2] Zespoły dziedzinowe są organami RDN, w których skład wchodzą członkowie RDN (odpowiedniki dawnych Sekcji Centralnej Komisji ds. Stopni i Tytułów).
[3] Tekst jednolity: Dz.U. z 2023 r. poz. 742.
[4] Dz.U. z 2023 r. poz. 212.
[5] Statut RDN zamieszczony na stronie https://www.rdn.gov.pl/dl/420/attachment/d6264b/Statut%20RDN.pdf nie wskazuje daty jego wydania (nie jest jasne, od kiedy obowiązuje w takim brzmieniu).
[6] https://radon.nauka.gov.pl/dane/postepowania-awansowe?procedureKinds=3&pageNumber=1
[7] https://www.rdn.gov.pl/komunikaty,komunikat-nr-42024-w-sprawie-zmiany-oplaty-za-przeprowadzenie-postepowania-w-sprawie-nadania-tytulu-profesora.html
[8] https://ludzie.nauka.gov.pl/ln/profiles;c=%7B%22f%22:%7B%22degreeTitles%22:%5B%22PROF%22%5D,%22disciplines%22:%5B%5D,%22domains%22:%5B%5D%7D%7D [dane z 17.10.2024 r.]
[9] https://radon.nauka.gov.pl/dane/profil/63DBA08973CFE35E8AA4B465CFE55A92411449F2 [dane z 17.10.2024 r.]
[10] https://radon.nauka.gov.pl/dane/profil/AB0B8771A1B984287779A466C03622E9EB08EDD7 [dane z 17.10.2024 r.]
[11] https://www.rdn.gov.pl/postepowanie-profesorskie.zasady-wnoszenia-oplat-za-przeprowadzenie-postepowania-w-sprawie-nadania-tytulu-profesora.html [dane z 17.10.2024 r.]
[12] https://sciencewatch.pl/index.php/371-recenzje-za-granty [dane z 17.10.2024 r.]

Joanna Gruba
z Zespołem