Stan nauki polskiej w świetle rankingu TOP2%. Część II

Stan nauki polskiej w świetle rankingu TOP2% Stanford University & Elsevier. Charakterystyka dziedzin i dyscyplin naukowych
W listopadzie 2021 r. został opublikowany nowy ranking TOP2% Stanford University & Elsevier za 2021 r. w kategorii kariery naukowej i cytowań. O ile osoby, które znalazły się na liście rankingowej, i z tego powodu należą im się serdeczne gratulacje, o tym wiedzą, o tyle zbiorowe dane odnośnie miejsca polskich uczelni i rozkładu liczby zajętych miejsc w kategorii dziedzin i dyscyplin naukowych nie były jeszcze publikowane.

Ranking TOP2% dotyczy publikowania wyników badań w światowych czasopismach, materiałach konferencyjnych i wydawnictwach zwartych. Zawiera obszerne zestawienie ok. 200 000 osób ze wszystkich dziedzin i dyscyplin naukowych, w tym 1027 naukowców z Polski. Zestawienie wiodących polskich uczelni i instytutów naukowo-badawczych zostało opublikowane na stronie Fundacji Science Watch Polska 20 stycznia 2022 r.

W przedstawionym artykule dokonano analizy osiągnięć polskich naukowców z podziałem na 17 dziedzin nauki, a w drugiej części dane te przypisano do 161 dyscyplin naukowych.

Podział osiągnięć naukowców z podziałem na dziedziny

W rankingu liderami są nauki ścisłe: fizyka i astronomia (182 naukowców), medycyna kliniczna (173 naukowców) oraz chemia (165 naukowców). W czołówce znajdują się również nauki techniczne (128 naukowców). Jeśli uwzględnić doniosłą rolę nauk technicznych w tworzeniu nowych, przyszłościowych technologii (za koronny przykład mogą posłużyć interdyscyplinarne nauki o materiałach i rozwój sztucznej inteligencji (AI), to nauki techniczne mogą być nawet liderem tego zestawienia. W tabeli 1 zestawiono dane dotyczące przyporządkowania liczby osób z Polski do dziedzin nauki.

Tabela. 1. Wykaz dziedzin naukowych oraz liczba osób reprezentujących dane dziedziny.

W grupie politechnik występują najczęściej: Akademia Górniczo-Hutnicza, Politechnika Śląska, Politechnika Warszawska, Politechnika Wrocławska, Politechnika Poznańska i Politechnika Łódzka czyli, co nie jest zaskoczeniem, czołówka uczelni technicznych. W grupie uniwersytetów i uniwersytetów medycznych zdecydowanymi liderami są Uniwersytet Warszawski i Uniwersytet Jagielloński, a więc również potwierdzenie krajowego prymatu tych uczelni wyższych. W pięciu dziedzinach udział polskiej nauki jest raczej symboliczny. Należy zauważyć, że są także białe plamy.

 Rys. 1. Rozkład procentowy udziału dziedzin nauki w rankingu TOP2% wg tabeli 1.

Podział osiągnięć naukowców z podziałem na dyscypliny

W rankingu znajduje się 161 dyscyplin naukowych, z czego każda z 32 dyscyplin jest reprezentowana przez 4 osoby, a kolejne 30 dyscyplin jest reprezentowanych przez 3 osoby. Aż 99 dyscyplin jest w rankingu reprezentowanych przez jedną lub dwie osoby, zatem dyscyplin tych nie uwzględniono w zestawieniu poniżej. W tabeli 2 przedstawiono liczbę reprezentantów w 62 dyscyplinach naukowych, z pominięciem dyscyplin mniej istotnych w rankingu.

Tabela 2. Wykaz dyscyplin naukowych oraz liczba osób reprezentujących dane dyscypliny.

Z danych zestawionych w tabeli 2 wynika, że liczba osób deklarujących przynależność do pierwszych 17 dyscyplin stanowi ponad 50% wszystkich osób ujętych w rankingu. Dominującymi dyscyplinami są nauki o materiałach, sztuczna inteligencja i przetwarzanie obrazu/danych oraz dwie nauki ścisłe: fizyka i chemia, które wyraźnie je wspomagają ze strony teoretycznej i doświadczalnej.

Z grupy nauk technicznych i inżynieryjnych dominuje inżynieria mechaniczna i transport oraz inżynieria elektryczna i elektronika, czyli klasyczne dyscypliny decydujące o rozwoju przemysłowym. O ich rozwoju powinny pamiętać zarówno uczelnie techniczne, jak i instytucje dystrybuujące środki na badania naukowe i wdrożeniowe. Nowoczesność oznacza tu inne spojrzenie na program kształcenia i wyposażenie laboratoriów, a przede wszystkim nadążanie za trendami zrównoważonego rozwoju.

Zakończenie

Na zakończenie można podać dość zaskakujący, a nawet paradoksalny fakt, że nauka o materiałach (występują takie kierunki kształcenia jak: inżynieria materiałowa, inżynieria biomedyczna i nanotechnologia) nie cieszy się dużą popularnością wśród studentów, a spełnia jednak kluczową rolę w światowym wyzwaniu naukowym i przemysłowym. Jaką drogę wybiorą polscy naukowcy w poprawie notowań polskiej nauki w światowym rankingu i czy instytucje odpowiedzialne za jej rozwój przeanalizują przedstawione dane okaże się znów za rok, chociaż osiągniecie światowego poziomu to proces długoletni . Mamy nadzieję, że będziemy mieć możliwość przybliżyć Państwu nowe informacje.

Zdaniem Fundacji SWP przedstawione opracowania powinny zainteresować takie instytucje naukowe jak: Rada Doskonałości Naukowej, Narodowe Centrum Nauki czy Ministerstwo Edukacji i Nauki. Dane powinny być uwzględniane przy kategoryzacji jednostek nauko-badawczych, wyborze ekspertów i przyznawaniu środków na badania. W tym ostatnim przypadku powinny służyć pomocą w uniezależnieniu przyznawania środków na badania naukowe od interesów grup i powiązań koleżeńsko-towarzyskich. Powinny być wręcz ważnym kryterium wspomagającym ważność Indeksu Hirscha (h-index) oraz przyczynić się do ograniczenia kryzysu w recenzowaniu wniosków naukowych, o którym pisze Przewodniczący Rady Doskonałości Naukowej prof. Grzegorz Węgrzyn w Forum Akademickim nr 10/2021. Niech za przykład posłuży fakt, że osoba z tytułem naukowym profesora z pierwszej setki w rankingu nie była brana praktycznie pod uwagę w recenzowaniu wniosków habilitacyjnych i profesorskich.

Prof. zw. dr hab. inż. W. Grzesik
dr Joanna Gruba